Đọc các tác phẩm trên văn đàn Việt Nam hiện nay, văn phẩm cũng như thi phẩm, tất cả đều thể hiện sự tiến bộ và sáng tạo trong tư tưởng, tình cảm và lối viết của tác giả. Thế nhưng, bên cạnh sự phát triển của những tác phẩm đầy nghệ thuật, nhân văn ấy; chúng ta không thể phủ nhận một thực tế đang diễn ra: những tiểu thuyết ngôn tình ngày càng xuất hiện nhiều, xã hội chiếm một phần đông số lượng người viết cũng như số người đọc loại tiểu thuyết ấy. Vậy nhân đây, tôi cũng xin đưa ra một vài nhận định của mình về dòng văn học thị trường.
Có ý kiến cho rằng dòng văn học thị trường vừa mới nổi lên cách đây không lâu. Nhưng theo tôi, dòng văn học thị trường cũng như loại sách ngôn tình đã có từ sớm, nó được du nhập từ phương Tây vào khoảng giữa thế kỷ hai mươi. Lúc đó, các nhà văn thường sáng tác theo xu hướng phương Tây và những cuốn tiểu thuyết tình yêu đôi lứa ra đời rất nhiều. Sau một thời gian; một số nhà văn đã lên tiếng phê phán tính ủy mị, nhu nhược trong những cuốn tiểu thuyết ấy; họ cho đó là loại tiểu thuyết đi ngược với quan điểm Ngệ thuật vị nhân sinh. Giáo sư Hoàng Tân Dân từng nói: “Nếu người nào có gan, nhận sự thật, phải thấy rằng chẳng qua mình chịu ảnh hưởng của lối văn lãng mạn phong tình nên mình mới phải khóc mây khóc gió. Có vậy một số ít văn sĩ mới cho là hợp thời. Chứng bệnh không đau mà rên trong phái thi cũ, thi mới tôi thấy nhiều lắm.”
Thực vậy, các tiểu thuyết tâm lý xã hội hồi mới xuất hiện ở Việt Nam sau cuộc bút chiến giữa cái cũ và cái mới đã được nhiều độc giả đón nhận nhưng rồi cũng bị một số nhà văn phản đối bởi vì chúng quá thoát ly thực trạng xã hội, không phản ánh được lịch sử và bối cảnh thời đại. Thế nhưng, tại sao dòng văn học ấy vẫn tồn tại mãi cho đến tận bây giờ? Những tiểu thuyết tâm lý xã hội đó vẫn phát triển mạnh và hiện nay người ta gọi nó với cái tên mới: tiểu thuyết ngôn tình.
Theo dấu chân phát triển của nền văn học, những thể loại đã cũ và không còn hợp thời đại tất bị đào thải như các thể thơ phong kiến gò bó. Nói như vậy, thì loại tiểu thuyết ngôn tình vẫn chẳng bao giờ cũ, bởi vì cái đề tài của nó bao giờ cũng là đề tài tình yêu – một đề tài muôn thuở trong thơ văn và cũng là nhu cầu thiết yếu trong đời sống tâm hồn mỗi người.
Viết về tình yêu, tất nhiên chẳng có gì sai, nhưng điều tôi muốn nói ở đây chính là nhiều tiểu thuyết mạng hay các bài tản văn viết về tình yêu, đọc tới đọc lui thấy cũng chỉ đầy rẫy những đoạn văn với câu chữ bóng bẩy, sướt mướt, chuộng theo tâm trạng của người đọc. Để rồi người đọc cho nó là hay, là sâu sắc; nhưng thực chất nó chỉ nuông chiều sự yếu đuối của tâm hồn. Ta không thể không thừa nhận dường như người viết đã bi kịch hóa tình yêu lúc thì bằng sự cao thượng, lúc thì bằng sự ích kỉ của nhân vật. Họ cũng như chính người đọc ảo tưởng rằng đó mới là cái đẹp của tình yêu tuyệt đích, và qua những loại văn như vậy, một số người chỉ biết có tình yêu đôi lứa mà quên mất những giá trị đích thực khác của cuộc sống.
Thật khó để xuất bản được một cuốn sách, nhưng ngày nay, nhiều tác giả trẻ, hay nói đúng hơn họ chỉ là những cư dân mạng nổi tiếng nhờ việc viết một câu chuyện tình lâm li nào đấy và được nhiều số lượt người đọc. Những câu chuyện chỉ rộ lên một khoảng thời gian ngắn rồi lại chìm đi theo thời gian, nhưng lối sống yếu đuối mà nó đã hun đúc trong tâm hồn người đọc, lối sống chỉ biết có tình yêu mà hời hợt với cuộc đời, với xã hội; sẽ ảnh hưởng trực tiếp và lâu dài đối với giới trẻ hiện nay. Sách ngôn tình chỉ lo khai thác những khía cạnh phức tạp trong tình yêu, và những khía cạnh ấy chỉ được thể hiện bằng vài đoạn văn rời rạc, vài câu hỏi bâng quơ mà người ta cho đó là “viết theo cảm xúc” không lệ thuộc quy tắc nào. Tôi xin dẫn chứng ra đây câu nói mà hôm trước tôi tình cờ đọc được trên mạng: "Con gái… mạnh mẽ quá sẽ tổn thương nhiều! Con gái… yêu nhiều quá sẽ khóc nhiều! Con gái… yếu đuối quá sẽ ngã nhiều! Nhưng con gái… khóc và đau nhiều quá sẽ lạnh lùng và nhẫn tâm rất nhiều!"
Cái mà người viết muốn đề cao, muốn giáo dục sau đoạn văn không đầu không cuối như trên là gì? Lối viết không mục đích và chuộng theo cảm xúc nhất thời chỉ càng khiến tâm hồn người trẻ trở nên hỗn độn, buồn chán hơn sau khi đọc được và tệ hơn nữa, người đọc sẽ dễ rơi vào một lối sống không có mục đích nhất định.
Nói gì thì nói, các loại sách ngôn tình cũng chỉ là để đọc giải trí đúng theo nghĩa thị trường của nó. Nhưng thật đáng buồn khi lĩnh vực văn chương nghệ thuật lại chỉ nổi lên nhờ những sản phẩm mang tính thị trường! Thật đáng buồn khi người ta chỉ thích đọc chúng để giải trí trong những lúc nhàn hạ mà quên rằng thưởng thức nghệ thuật chân chính mới là quan trọng! Có người còn cho rằng những thể loại văn thị trường mới đến gần tâm hồn người đọc, mới viết đúng với tâm trạng người đọc. Còn những tác phẩm mang tính thời đại, những tác phẩm văn chương giá trị thì xa rời đối với họ. Không, những văn phẩm nổi tiếng đầy giá trị nhân văn không hề xa rời với người đọc; nó xa rời với họ, chẳng qua vì họ chưa nhìn ra được thế nào là giá trị đích thực của cuộc sống, chẳng qua họ vì họ chưa hiểu được thế nào là hạnh phúc và yêu thương.Tôi đồng ý văn học thị trường thỏa mãn được nhu cầu thiết yếu của họ. Thế giới trong sách ngôn tình chỉ độc nhất có những cung bậc tình yêu đôi lứa chứ không xen tình cảm nào khác. Nhưng, nếu ta quá chìm ngập trong những câu chuyện tình lãng mạn thì đó chỉ là ta đang tự đánh lừa mình trong cái ảo ảnh không bao giờ tồn tại ở thế giới thực. Nếu ta chỉ biết khóc trước nỗi đau khổ tình yêu như nhân vật khóc nỗi đau khổ tình yêu dài dằng dặc cả mấy trang giấy của họ, tức là ta đang tự giết chết chính mình, tức là ta chấp nhận lối sống yếu hèn. Cuộc đời có biết bao con người và bao số phận đau khổ đáng để ta phải nhỏ nước mắt cảm thông, thử hỏi ta đã thực sự nhỏ được cho những con người bất hạnh ấy một giọt nước mắt nào chưa? Hay ta chỉ biết khóc cho những chuyện tình mông lung không thật!
Tuy nhiên, cái hại ở sách ngôn tình không chỉ nằm ở những câu văn sáo rỗng khơi gợi sự yếu đuối của người trẻ về tinh thần mà cái hại đáng sợ hơn của nó nằm ở những tiểu thuyết ngôn tình không hợp với thuần phong mỹ tục. Một số cuốn sách mà người viết hơi quá đà, những chi tiết không lành mạnh được thể hiện quá rõ ràng đến mức lố lăng. Những mối quan hệ không đúng mực vượt ngoài khuôn khổ đạo đức và sự xa hoa, trụy lạc nghiễm nhiên được họ đưa vào tác phẩm. Họ cho đó là phong cách viết mới, là sáng tạo nghệ thuật nên sách mới thu hút số độc giả, mới bán chạy. Nhưng sáng tạo theo đúng nghĩ của nó không phải chỉ đơn thuần là tạo ra cái mới, đã gọi là sáng tạo nghệ thuật thì cái mình sáng tạo ra nó phải đẹp và phải là nghệ thuật chân chính.
Nhà lý luận cách mạng Bùi Công Trừng từng nói: “Muốn làm tròn trách nhiệm, các ngài tưởng không gì hay hơn là các ngài làm sao cho tác phẩm các ngài rung động được tâm hồn ức triệu con người đang tìm đường nâng cao nhân cách của con người. Hàng triệu con người đang tán thành việc bồi bổ, xây đắp Việt Nam”. Văn chương cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc bồi bổ, xây đắp nền văn hóa Việt Nam. Cái đẹp của nghệ thuật, nhưng phải là nghệ thuật chân chính thì mới hướng thiện con người, mới có thể giáo dục nhân cách con người Việt Nam một cách toàn vẹn.
Tôi cũng xin góp ý kiến của mình về sự đa dạng phong phú của nền văn học Việt Nam. Có ý kiến cho dòng văn học thị trường làm đa dạng văn học Việt Nam hơn về thể loại. Nhưng có lẽ, văn học Việt Nam không cần có dòng văn học thị trường cũng đủ đa dạng rồi. So với các nước khác, bao nhiêu văn thơ nước ta từ xưa tới nay không thiếu thể loại nào và nhiều vô kể: kịch; văn chương lãng mạn viết theo phong cách phương Tây; văn chương hiện thực phê phán, phản ánh thời đại đất nước; cùng các tác phẩm truyện thơ nổi tiếng được xem là di sản quý giá như Truyện Kiều; kể cả các bài ca dao truyền miệng hay kho tàng truyện dân gian… Bao nhiêu đó cũng đủ làm phong phú cho nền văn học nước nhà, bây giờ cái đáng được quan tâm chính là làm sao để văn học Việt Nam phát triển với những tác phẩm gây ảnh hưởng sâu rộng như những tác phẩm nổi tiếng của các đại văn hào trên thế giới. Còn văn học thị trường, có cũng được, không có cũng chẳng sao! Nhưng nếu văn học thị trường phát triển quá mạnh, sinh sôi nhanh như nấm mọc thì thực là vấn đề đáng báo động như nhà văn Nguyễn Đính Tú đã nói: “Tác phẩm thị trường có thể đóng vai trò quan trọng, nhưng chỉ có thể làm nền, mà không thể làm đỉnh của văn học. Bởi thế, nếu dòng này tồn tại, thống trị thị trường trong thời gian dài, được bạn đọc tôn sùng thì đó là điều đáng báo động.”
Sự phong phú, đa dạng thể loại của văn học Việt Nam thực sự cần những tác phẩm mang ý nghĩ lớn, đó mới là mục đích thực sự của văn chương. Vì vậy theo tôi, trong sự đa dạng thể loại văn học không cần thiết phải có dòng văn học thị trường.
Aldous Huxley đã nói: “Nghệ thuật, rốt cuộc chính là chống lại sự khắc nghiệt của cuộc đời”. Nghệ thuật mang đến cho con người niềm tin, sự mạnh mẽ để có thể chấp nhận và vượt qua nỗi đau. Nghệ thuật chắp cho con người một đôi cánh bay tới những ước mơ, giúp con người hướng tới cái đẹp và sống hết mình với khát vọng đẹp. Rõ ràng, nghệ thuật giúp ta chống lại số phận nghiệt ngã của mình chứ nghệ thuật không hề là sự ủy mị ve vuốt trạng thái, tinh thần yếu đuối của chúng ta. Đến với văn chương chỉ để tìm kiếm sự ve vuốt ấy, nghĩa là bạn đã hiểu sai về văn chương và nghệ thuật.
Và tôi vô cùng tâm đắc một câu nói của nhà văn Nam Cao: “Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, không nên là ánh trăng lừa dối; nghệ thuật chỉ có thể là tiếng đau khổ kia, thoát ra từ những kiếp lầm than”. Bản chất của nghệ thuật là thế! Những lớp người đi trước đã cùng nhau tìm tòi, tranh luận để đưa ra một quan niệm đúng đắn về nghệ thuật. Nhớ lại quá khứ; tôi không quên Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Xuân Diệu, Nhất Linh, F.G.Lorca… những con người đã hết lòng ủng hộ tinh thần sáng tạo nghệ thuật; đã ước vọng về một nền văn chương, nghệ thuật chân chính cho thế hệ sau.
Đến nay; nền văn học của dân tộc ta vẫn còn đó. Tôi không muốn văn học Việt Nam trở nên suy thoái bởi dòng văn thị trường. Tôi không muốn bao nhiêu tinh hoa, ước vọng của người xưa bị quên lãng, để rồi sau cùng, chúng ta bỗng chốc chẳng còn gì nữa.
NGUYỄN KHÁNH TUYẾT VY
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét