"Đứng ở chợ sông" - nghĩa tình quê sâu nặng

Nhằm tạo điều kiện cho các thành viên Bút nhóm Nắng Thủy Tinh và bạn đọc có điều kiện học hỏi kinh nghiệm, tìm tòi ý tưởng sáng tạo bắt nguồn từ cảm xúc khi đọc những bài thơ hay, những áng văn đẹp... Chúng tôi giới thiệu những tác phẩm nổi tiếng kèm theo những dòng bình luận, cảm nhận ngắn. Xin mở đầu chuyên mục bằng bài bình của Thanh Ứng cho thi phẩm Đứng ở chợ sông của nhà thơ Trúc Thông.

Đứng ở chợ sông

Ai đi lâu lắc tận đẩu tận tận đâu

bến vẫn bèo xưa trôi xuôi sông Châu
quán chợ quê hương gạch tường long đỏ
còng cây đa đứng vẫn như thưở nào

mẹ tôi đội thúng đậy mảnh vỉ buồm

đường hè chân rát đường đông bấm bùn

tôi rắc tuổi thơ loanh quanh phố chợ

chút tình thơ dại bây giờ tôi buôn

bán cho vợ con lần đầu thăm quê

bán gởi cho ai xa nước chưa về

bán cho chị tôi thưở hai mươi ấy

cùng những linh hồn lơ lửng trên quê…

TRÚC THÔNG

(Báo Văn nghệ, số 45, ngày 5/11/2011)

Trúc Thông viết chậm, bài nào của anh cũng có sự gia công kĩ lưỡng về cảm xúc và sử dụng ngôn từ. Bài “Đứng ở chợ sông” trên đây cũng vậy. Nhà thơ không cho biết bài thơ sáng tác khi nào. Nhưng đọc bài thơ có thể đoán, nhà thơ sinh năm 1940 này viết bài thơ khi đã luống tuổi, khi đôi chân anh đã bươn bải nhiều nơi trên trái đất này như nhà thơ đã tự nhận: “Ai đi lâu lắc tận đẩu tận đâu”. 

Tất nhiên đại từ phiếm chỉ “Ai” không chỉ nói riêng tâm sự của Trúc Thông mà còn nói về những ai đồng tuế, đồng cảnh như tác giả. Thời gian làm biến cải bao nhiêu thứ nhưng cái “chợ sông” của quê hương tác giả vẫn thao thiết những nét xưa: “bến vẫn bèo xưa trôi xuôi sông Châu / quán chợ quê hương gạch tường long đỏ / còng cây đa đứng vẫn như thưở nào”. Một “chợ sông” được chấm phá đôi ba nét tượng trưng mà hiện lên một cái chợ bên dòng sông Châu ở quê hương Hà Nam của tác giả với những đám bèo trôi xuôi vô tư tự ngày nào, là những mảng tường gạch xây đã lâu ngày, thời gian xói vào trơ ra ruột gạch “long đỏ” và cây đa còng vẫn khắc khổ dáng xưa. Đó là chợ quê lâu đời, có quán gạch được xây cất tử tế của một làng quê cổ kính bên sông. Nó khác với cái chợ ở “mom sông”, “eo xèo mặt nước” của cụ Tú Xương. 

“Đứng ở chợ sông” lặng lẽ và trầm mặc này, Trúc Thông nghĩ về mẹ mà cuộc đời của bà gắn bó với những buổi “chợ sông”: “Mẹ tôi đội thúng đậy mảnh vỉ buồm / đường hè chân rát đường đông bấm bùn”. Những chi tiết chọn lọc về người mẹ rất thực, rất đời của tác giả - với cái thúng ngất nghểu trên đầu, hai tay tong tả hết phiên chợ này đến phiên chợ khác -  làm ta liên tưởng đến những bà mẹ “dòng dõi nhà quê” đảm đang công việc đồng áng và cũng giỏi giang cả việc chợ búa, thúng mẹt để kiếm sống ở hầu khắp làng quê ta. Trúc Thông có “Bờ sông vẫn gió” rất hay viết về mẹ.  Đó là một bờ sông có gió, có lá ngô lay, có bến sông trôi, có tiếng nước chảy sông xa, có cây cau cũ, giot hiên nhà… Tất cả trở về trong một hoài niệm thành kính về người mẹ đã mãi mãi ra đi. Dáng hình và hồn vía mẹ đã hòa tan vào thiên nhiên cây cỏ của bờ sông quê. Ở đây, hiển hiện hình ảnh một bà mẹ khỏe khoắn, tất tả, chịu thương chịu khó ở “chợ sông”. Cái “chợ sông” đó còn gắn bó với tuổi thơ tác giả “tôi rắc tuổi thơ loanh quanh phố chợ / chút tình thơ dại bây giờ tôi buôn”.

 Sự gắn bó tuổi thơ của tác giả với “chợ sông” đã tạo nên cảm hứng trở về trong hai khổ thơ trên. Hình ảnh “chợ quê” còn lại đậm nét và độc đáo cùng với nó là hình ảnh người mẹ và chút tình thơ dại của tuổi thơ tác giả. Tác giả coi đó là “vốn liếng” giầu có để “bây giờ tôi buôn”. Khổ cuối bài thơ, tác giả muốn chia sẻ cái vốn liếng giầu có đó cho mọi người. Tác giả dùng từ “buôn”, từ “bán” trong bài là rất hợp  vì đây là “chợ sông” và tác giả đang “đứng” ở đó. Đó còn là một sáng tạo phù hợp với hoàn cảnh cảm xúc của tác giả: “bán cho vợ con lần đầu thăm quê / bán gởi cho ai xa nước chưa về / bán cho chị tôi thưở hai mươi ấy / cùng những linh hồn lơ lửng trên quê…”.

 Đó là những người thân thiết gần gũi nhất của tác giả, là những người xa quê hương, tổ quốc, cả những người sống và những linh hồn “lơ lửng trên quê”. Tất cả được tác giả chia sẻ, gửi gắm tình cảm quê hương thân thiết và trao cho mọi người một thông điệp đầy nhân ái “Hãy nhớ về và lưu giữ trong tim những hình ảnh thân thương của cội nguồn quê hương đất nước”. Như nhiều bài thơ khác của Trúc Thông, “Đứng ở chợ sông” kiệm lời. Tác giả cân nhắc trong từng câu chữ. Mỗi từ ngữ trong câu đều được tính toán để có hiệu quả cao. Có lẽ chính vì thế, bài thơ có khả năng neo đậu trong lòng độc giả.

THANH ỨNG